Naturally Balanced > Umysł i ciało > Zdrowie > Kalina koralowa – Viburnum opulus

Kalina koralowa – Viburnum opulus

Opublikowano: 31/05/2022
Beata Borowiec

Jestem ekspertem w dziedzinie kreowania smaku i zapachu w produktach spożywczych.

Data ostatniej aktualizacji: 31.05.2022

Kalina koralowa to przecudnej urody krzew o białych baldachach kwiatowych, zmieniających się pod koniec lata w luźne grona czerwonych korali. Jest ozdobą lasów, parków i ogrodów. Kora kaliny jest surowcem farmakopealnym. Do celów leczniczych używa się także owoce i kwiaty kaliny. Ponadto owoce można wykorzystać w kuchni, ale po odpowiednim przygotowaniu. Smak i zapach owoców jest bardzo specyficzny, więc trzeba zadać sobie trochę trudu, aby wydobyć z nich to co najlepsze. Nawet ptaki zimową porą jedzą je na samym końcu, kiedy nie ma już zbyt wiele dostępnego pożywienia. Dzięki temu grona czerwonych owoców pozostają na krzakach przez całą zimę, gdzie pięknie eksponują się na tle zimowej aury.

Jagód kaliny nie powinno się jeść na surowo, bo mogą one nie być dobrze tolerowane przez organizm. Istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo, że ktoś zechce to jednak zrobić, gdyż odwiedzie go od tego jej nieprzyjemny i gorzki smak surowych jagód. Owoce przed spożyciem należy gotować we wrzątku przez co najmniej 10 minut, aby utraciły właściwości podrażniające przewód pokarmowy. Niektórzy znawcy sugerują także wcześniejsze przemrożenie owoców, dla poprawienia walorów smakowych. Podczas przetwarzania kaliny roznosi się w domu nieprzyjemny zapach „przepoconych skarpetek”, który utrzymuje się jeszcze dość długo po zakończeniu kuchennych prac. Nie planujmy zatem robienia kalinowych przetworów, kiedy spodziewamy się gości.

Kalina ma swoje miejsce w literaturze i kulturze oraz zwyczajach słowiańskich, przewijając się w tradycjach weselnych i pogrzebowych, gdzie symbolizuje młodość i niewinność. 

W medycynie ludowej nazywa się kalinę lekiem kobiecym. Zainteresowanie nią przejawia także homeopatia.

Spis treści:

  1. Opis rośliny
  2. Siedlisko
  3. Jadalne części
  4. Substancje czynne i działanie lecznicze
  5. Znaczenie w kulturze ludowej
  6. Zastosowanie w kuchni
  7. Przepis na kalinową galaretkę

Ten artykuł przeczytasz w 5 minut.

Opis rośliny

Rodzina: Przewiertnikowate Caprifoliaceae

Krzew, dochodzący do 4 metrów wysokości. Liście ma szerokie, od spodu omszone, brzegiem ząbkowane, rozmieszczone naprzeciwlegle, 3- lub 5-klapowane, do 8 cm średnicy. Kwiaty w podbaldachach do 10 cm średnicy: środkowe drobne, niepozorne, zielonkawe; zewnętrzne większe, białe. Okres kwitnienia: maj – czerwiec. Owoce to okrągłe, szkarłatnoczerwone, soczyste pestkowce z jednym nasieniem, dojrzewające we wrześniu. [1]

Może Cię zainteresować: Nasze kursy online

Siedlisko

Gatunek rozprzestrzeniony w Europie, oprócz północnych i południowo-zachodnich jej krańców oraz sporadycznie w środkowo-zachodniej Azji. Uchodzi za gatunek inwazyjny w USA. Kalina koralowa jest pospolita w całym kraju, miejscami jednak niezbyt częsta. W górach występuje do wysokości 800 m n.p.m. [2]

Można ją spotkać w wilgotnych zaroślach, nad brzegami rzek, w cienistych lasach liściastych, a także w borach mieszanych. Jest często wysadzana w parkach jako roślina ozdobna, zwłaszcza w odmianie o kulistych kwiatostanach. [3]

Jadalne części

  • Owoce, po obróbce termicznej

Substancje czynne i działanie lecznicze

  • Kora zawiera: 2-3% garbników katechinowych i wolną katechinę, flawonoidy, triterpeny, beta-sitosterol, związki kumarynowe, olejek eteryczny z kwasem izowalerianowym, gorycze (wiburnina) i sole mineralne. [4]
  • Owoce zawierają: saponiny, garbniki, pektyny, do 30% cukru, kwas octowy, izowalerianowy oraz witaminę C. [5]

Kora działa rozkurczowo na mięśnie gładkie macicy, hamuje krwawienia z narządów rodnych i zmniejsza ryzyko poronień. Ponadto działa przeciwzapalnie i ściągająco. Liście i owoce kaliny mają podobne działanie. [4]

Znaczenie w kulturze ludowej

Kalina zajmuje szczególne miejsce w tradycjach i sztuce Polaków i Słowian wschodnich, zwłaszcza Ukraińców, dla których jest jedną z najbardziej ulubionych roślin i symbolem tego kraju. 

Pierwsze doniesienia o leczniczych właściwościach kaliny pochodzą z XVI wieku, kiedy to uważano owoce za środek na wzmocnienie serca. Łemkowie zalewali kalinę samogonem, a powstały napój był stosowany jako środek na wpół leczniczy, na wpół magiczny. Leśne babki mieszały owoce kaliny z miodem i stosowały przy przeziębieniu, gorączce, kaszlu, ale także przy biegunkach i chorobie wrzodowej. Znano też przeciwkrwotoczne działanie kory kaliny i zalecano ją szczególnie kobietom. [6] Przetwory z owoców kaliny, takie jak soki, dżemy, wina najczęściej używano na Lubelszczyźnie i w Przemyskiem oraz na Kresach, stąd teraz często wykorzystuje się je w rodzinach przesiedleńców na Ziemiach Odzyskanych. [7] W okolicach Lwowa owoce kaliny smażone z cukrem są popularnym lekarstwem na kaszel. W tym celu używa się owoców święconych w dniu M.B. Zielnej, gotuje się je w miodzie lub stosuje w postaci odwaru z dodatkiem mleka lub miodu. Kalina zdobi do dziś weselne ruskie korowaje (rodzaj kołaczy). Także w dawnej Polsce dodawano kalinę do kołaczy. [8] W Ukrainie z owoców kaliny tradycyjnie przyrządzało się napój zwany „kalinnikiem”. [6] Owoce kaliny używane były także przez Indian, np. Czipewejów i Irokezów, gdzie jedzono je na surowo, dodawano do sosów lub suszono w postaci grudek. Można natrafić na doniesienia o zatruciach owocami kaliny jedzonymi na surowo. [9]

Polecana książka

Zastosowanie w kuchni

Owoce kaliny koralowej zawdzięczają swój charakterystyczny i raczej niezbyt przyjemny zapach zawartości w nich kwasu walerianowego i jego pochodnych, jak również innym związkom. Świeże owoce posiadają goryczkę, którą daje się znacząco osłabić poprzez przemrożenie oraz kilkunastominutowe gotowanie. Tak przygotowany surowiec nadaje się już na rozmaite przetwory, takie jak soki, syropy, kisiele, nalewki, dżemy, marmolady, galaretki, sosy. Owoce kaliny wykorzystuje się także w przemyśle winiarskim. W Mołdawii i Rumunii handluje się owocami kaliny, jako surowcem na wymienione powyżej przetwory. Z soku owoców otrzymuje się też ocet. [6] Bardzo dobrze udają się kalinowe galaretki, z uwagi na dużą zawartość pektyn w owocach.

Przepis na kalinową galaretkę

Składniki:

  • ½ kg owoców kaliny
  • ½ kg cukru
  • 1 szklanka wody

Przygotowanie:

  1. Oczyszczone i przebrane owoce przemrażamy przez co najmniej 2 doby. 
  2. Przemrożoną kalinę gotujemy z wodą przez 10 minut.
  3. Uzyskaną miazgę przecieramy przez sito, aby pozbyć się pestek. 
  4. Do uzyskanego przecieru dodajemy cukier, doprowadzamy wszystko do wrzenia i gotujemy kilka minut, aż zgęstnieje.
  5. Gorącą galaretkę przekładamy do słoiczków, zakręcamy, ustawiamy do góry dnem i czekamy do wystygnięcia i zamknięcia się słoiczków.

Otrzymana galaretka nie jest już gorzka, ma natomiast bardzo przyjemny, niepowtarzalny smak i aromat.

Źródła:

[1] M. Polakowska, Leśne rośliny zielarskie, Warszwa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977, pp. 238-240.
[2] A. Halarewicz, Atlas roślin, Warszawa: Wydawnictwo SBM sp. z o.o., 2014, p. 178.
[3] J. Kwaśniewska i K. Mikołajczyk, Zbieramy zioła, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1984, p. 70.
[4] P. z. p. r. H. S. i. J. Kowalskiego, Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, p. 214.
[5] K. Bonenberg, Rośliny użyteczne człowiekowi, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków zawodowych, 1988, p. 83.
[6] A. Szary, Tajemnice bieszczadzkich roślin wczoraj i dziś, Rzeszów: Wydawnictwo „Carpathia”, 2015, pp. 172-173.
[7] Ł. Łuczaj , „Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX w. do czasów współczesnych,” Etnobotanika Polska Nr 1, p. 84, 2011. 
[8] M. Kujawska, Ł. Łuczaj, J. Sosnowska i P. Klepacki, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław: Polskie Towarzystwo Łudoznawcze, 2016, pp. 387-389.
[9] Ł. Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy, Krosno: Chemigrafia, 2004, p. 90.
Beata Borowiec

Jestem technologiem żywności, ekspertem w dziedzinie kreowania smaku i zapachu w produktach spożywczych. Ponadto absolwentką licznych studiów podyplomowych i kursów z zakresu zdrowego żywienia, profilaktyki zdrowotnej, promocji zdrowia i ekologicznych zachowań w gospodarstwie domowym.

Posiadam 30-letnie doświadczenie w sektorze spożywczym — praca w międzynarodowym środowisku nad rozwojem zrównoważonych produktów spożywczych o wysokich walorach smakowo-zapachowych.

Inspiruje się kreowaniem emocji poprzez nowe doświadczenia sensoryczne. Zajmuje się wykorzystywaniem dziko rosnących roślin do celów konsumpcyjnych i szerzeniem wiedzy o nich. Obserwując silny obecnie trend powrotu do natury i zrównoważonego rozwoju, uważam że jednym z przejawów tego trendu powinno być ponowne zainteresowanie się jadalnymi roślinami ze stanu naturalnego, które zmieniają obecnie swoją kulturową rolę, stając się elementem wykwintnych, zdrowych i nowoczesnych dań oraz kulinarnych eksperymentów.