Naturally Balanced > Edukacja i ekologia > Pokrzywa zwyczajna – Urtica dioica

Pokrzywa zwyczajna – Urtica dioica

Opublikowano: 21/06/2022
Beata Borowiec

Jestem ekspertem w dziedzinie kreowania smaku i zapachu w produktach spożywczych.

Data ostatniej aktualizacji: 21.06.2022

Pokrzywa to pierwsza dzika roślina jadalna, przychodząca mi na myśl po długiej zimie. Utarło się stwierdzenie, że najlepsza do spożycia jest pokrzywa majowa, a ja wypatruję jej już od marca i rzeczywiście udaje mi się ją znaleźć bardzo wczesną wiosną w miejscach osłoniętych, cieplejszych, dobrze nasłonecznionych. Przedłużam sobie w ten sposób okres cieszenia się jej smakiem i walorami prozdrowotnymi. Kiedy mamy gdzieś w najbliższej okolicy stanowisko pokrzyw, wtedy warto dwa, trzy razy w ciągu sezonu ścinać je tuż przy ziemi, a będą nam odrastały, dzięki czemu rozszerzymy sobie okres ich zbioru na całe lato, a nawet wczesną jesień. Musimy tylko pamiętać, aby zbierać wyłącznie młode liście przed kwitnieniem rośliny, ponieważ stare liście i pędy zawierają grudkowate twory o nazwie cystolity, które po spożyciu mogą podrażniać nerki.

Planując zbiór pokrzyw nie powinniśmy się zrażać możliwością poparzeniem ciała w wyniku kontaktu z włoskami parzącymi występującymi na liściach i łodygach. Wystarczy założyć rękawiczki, a potem w kuchni rozprawić się z nimi, poprzez wrzucenie umytej wcześniej pokrzywy na minutę do wrzątku, zamieszanie łyżką, odlanie wody, a następnie schłodzenie w bardzo zimnej wodzie, odsączenie i posiekanie. Pokrzywa traci swe właściwości parzące również w procesie suszenia, pieczenia i gotowania. Substancje, które znajdują się we włoskach parzących to między innymi kwas mrówkowy i histamina.

Drugim gatunkiem pokrzywy, który możemy spotkać podczas wypadów w teren jest Pokrzywa żegawka (Urtica urens). Jest ona w dotyku bardziej piekąca, ale poza tym ma bardzo zbliżone właściwości do pokrzywy zwyczajnej.

Spis treści:

  1. Opis rośliny
  2. Siedlisko
  3. Jadalne części
  4. Substancje czynne i działanie lecznicze
  5. Znaczenie w kulturze ludowej
  6. Zastosowanie w kuchni
  7. Wiosenna zupa z pokrzyw

Ten artykuł przeczytasz w 5 minut.

Opis rośliny

Rodzina: Urticaceae

Roślina wieloletnia, wys. 30-120 cm, ze wzniosłą, nierozgałęzioną, kwadratową łodygą. Liście naprzeciwległe, podłużnie owalne, szpiczaste, grubo piłkowane, podobnie jak łodyga   z długimi parzącymi włoskami. Kwiaty dwupienne, niepozorne, zielonkawe, w długich, cienkich wiechach. [1]

Może Cię zainteresować: Nasze kursy online

Siedlisko

Występuje w Europie, północno-zachodniej Afryce, w Azji, na Kaukazie i na Bliskim Wschodzie. Gatunek inwazyjny w USA. W Polsce bardzo częsta na całym niżu i w górach po regiel dolny. Roślina azotolubna. Gatunek o szerokiej amplitudzie siedliskowej. Lubi gleby świeże, żyzne i wilgotne. Występowanie: przydroża, przychacia, ugory, żyzne i wilgotne lasy, ogrody, nad brzegami wód [2]

Jadalne części

  • Liście
  • Młode pędy

Substancje czynne i działanie lecznicze

  • Barwniki roślinne (do 1% chlorofilu A i B, ksantofil, beta karoten)
  • Witaminy z grupy B, witamina C i K
  • Mikroelementy (Wapń, Magnez, Żelazo)
  • Garbniki
  • Aminy (histamina, acetylocholina, serotonina)
  • Składniki lotne (2-metyloheptanon)
  • Kwasy organiczne (mrówkowy, bursztynowy, chinowy, kwasy tłuszczowe – linoleinowy, palmitynowy)
  • Flawonoidy (astragalina, kwercetyna)
  • Fenolokwasy (kawowy)

Wyciągi z liści działają moczopędnie oraz słabo przeciwkrwotocznie, przeciwanemicznie (zwiększają ilość hemoglobiny oraz liczbę czerwonych krwinek). Stosowane w chorobach reumatycznych, w medycynie ludowej jako środek czyszczący krew. [3]

Znaczenie w kulturze ludowej

Ziele pokrzywy używano powszechnie w dawnej Polsce jako pożywienie. Na przełomie XIX i XX w. traktowano je często jako pożywienie głodowe. Użytkowanie pokrzyw odżyło też trochę podczas niedostatków II wojny światowej. Tak jak większość innych dzikich zielonych warzyw, pokrzywę jedzono po ugotowaniu lub usmażeniu w połączeniu z ziemniakami, kaszą lub jajkami. Szczególnie wiosenna jajecznica z pokrzywami dosyć często przewija się w dawnych przekazach. W okolicach Łowicza siekanymi pokrzywami z jajkiem oraz pieprzem nadziewano raki. [4] Zielem pokrzywy okładało się też tuszki ryb i napychało nią wnętrze jamy brzusznej po wypatroszeniu, aby w transporcie zachowały świeżość i łatwo się nie psuły. [5]

Pokrzywa była i nadal jest wykorzystywana w domowym ogrodzie jako ekologiczny środek nawożenia i ochrony roślin.

Polecana książka

Zastosowanie w kuchni

Ziele pokrzywy ma smak przyjemny, korzenno-gorzkawy, lekko ziołowy, delikatnie ziemisty.  

Pokrzywa zalicza się do najważniejszych chwastów tak zwanej kuracji majowej – działającej na organizm oczyszczająco, wzmacniająco i regulująco procesy przemiany materii. Sok ze świeżo wyciśniętej młodej pokrzywy jest najlepszym i najtańszym lekiem stosowanym na wiosenne zmęczenie.

Pokrzywa ma dużą wartość odżywczą i z tej racji przyrządzana jest często w formie szpinaku, dodawana do zup, sufletów, tart, farszy do naleśników i pierogów, które to farsze doskonale komponują się z orzechami. Sparzone wrzątkiem młode liście nadają się również do wzbogacenia zielonych sałat, twarożku, jogurtu, smoothies, czy też jajecznicy. W połączeniu z innymi dzikimi warzywami liściowymi, można je użyć do pesto. 

W niektórych krajach liście pokrzywy kwasi się podobnie jak kapustę. [5]  Z młodych liści pokrzyw można robić piwo. Sok z liści lub wywar z całej rośliny może być stosowany zamiast podpuszczki do wyrobu wegetariańskiego nabiału. [6]

Dobrze smakują herbatki z pokrzywy, szczególnie gdy je skomponujemy z innymi ziołami, czy też suszonymi owocami.

Można też zbierać i suszyć nasiona pokrzyw i dodawać je do potraw wraz z innymi przyprawami.

Wiosenna zupa z pokrzyw

Składniki:

  • 3 litry rosołu warzywnego
  • 2 marchewki i 1 pietruszka (korzeń)
  • 2 ziemniaki
  • 2 szklanki ugotowanej kaszy jaglanej
  • 4 szklanki umytej i sparzonej pokrzywy
  • 5 ząbków czosnku
  • 2 cebule
  • olej do smażenia
  • sól i pieprz do smaku

Przygotowanie:

  1. Gotujemy kaszę jaglaną. 
  2. Ziemniaki, marchewkę i pietruszkę kroimy w drobną kostkę. Zalewamy bulionem i gotujemy do miękkości.
  3. Na patelni podsmażamy na złoty kolor cebulę, pod koniec dodajemy przeciśnięte przez praskę ząbki czosnku, wrzucamy sparzoną pokrzywę, jeszcze chwilę smażymy i całość przekładamy do zupy.
  4. Dodajemy kaszę jaglaną. Miksujemy na gładki krem.
  5. Doprawiamy solą i pieprzem.

Sprawdź także: Kalina Koralowa

Źródła:

[1] B. P. Kremer, Dzikie rośliny jadalne i trujące, Warszawa: Bellona, 2011, p. 172.
[2] L. Witkowska-Żuk, Rośliny leśne, Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza sp. z o.o., 2013, p. 184.
[3] E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak i J. Niedworok, Fitoterapia i leki roślinne, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014, p. 422.
[4] Ł. Łuczaj, „Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX wieku do czasów współczesnych,” Etnobiologia Polska Vol.1, p. 114, 2011. 
[5] T. Starek i D. Tyszyńska-Kownacka, Zioła w polskim domu, Warszawa: Wydawnictwo Warta, 1988, pp. 172-173.
[6] Ł. Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy, Krosno: Chemigrafia, 2004, p. 168.
Beata Borowiec

Jestem technologiem żywności, ekspertem w dziedzinie kreowania smaku i zapachu w produktach spożywczych. Ponadto absolwentką licznych studiów podyplomowych i kursów z zakresu zdrowego żywienia, profilaktyki zdrowotnej, promocji zdrowia i ekologicznych zachowań w gospodarstwie domowym.

Posiadam 30-letnie doświadczenie w sektorze spożywczym — praca w międzynarodowym środowisku nad rozwojem zrównoważonych produktów spożywczych o wysokich walorach smakowo-zapachowych.

Inspiruje się kreowaniem emocji poprzez nowe doświadczenia sensoryczne. Zajmuje się wykorzystywaniem dziko rosnących roślin do celów konsumpcyjnych i szerzeniem wiedzy o nich. Obserwując silny obecnie trend powrotu do natury i zrównoważonego rozwoju, uważam że jednym z przejawów tego trendu powinno być ponowne zainteresowanie się jadalnymi roślinami ze stanu naturalnego, które zmieniają obecnie swoją kulturową rolę, stając się elementem wykwintnych, zdrowych i nowoczesnych dań oraz kulinarnych eksperymentów.